Wijken Algemeen

Samen met de wijken
In de Arnhemse wijken zijn medewerkers van de gemeente verbonden aan de gebieden, om samen met burgers en bedrijven vorm te geven aan de uitvoering van het beleid in de betreffende wijken. Wijkgericht werken is het samenwerken met partners aan leefbaarheid en sociale samenhang binnen wijken. Vanuit en voor de wijken worden trends en (strategische) ambities gesignaleerd die bijdragen aan de stadsbrede doelen. Wijksturing sluit aan bij de identiteit en dynamiek van de wijk of gebied. Geen wijk is hetzelfde, verschillen mogen er zijn of ontstaan. Een belangrijk onderdeel hiervan is dat gezamenlijke belangen samen met inwoners en wijkpartners worden geformuleerd en focus wordt aangegeven en hierop concrete acties worden ingezet. Met als uiteindelijk doel om gezamenlijk maatschappelijke meerwaarde in de wijken te creëren, een gedeelde verantwoordelijkheid voor je leefomgeving, door inzichten, krachten en investeringen te bundelen. De wijkmanagers hebben hierin een cruciale rol omdat ze niet alleen partners in projecten en beleidsopgaven zijn, maar vooral een bekend gezicht en aanspreekpunt in de wijken zijn.

De Arnhemse wijkaanpak Van Wijken Weten is succesvol, zo bleek uit uitgevoerde evaluatie in 2021. Sinds de start in 2017 zijn in de wijken (nieuwe) netwerken opgebouwd en verstevigd. Jaarlijks zijn met inbreng van inwoners en professionals acht wijkprogramma's tot stand gekomen. Vanaf 2020 is door de teams Leefomgeving vanuit de opgaven en behoeften een vertaling gemaakt naar thema's die in meerdere gebieden spelen en aandacht vergen. Resultaat hiervan zijn acht stadsbrede thema's. De sturing vanuit teams Leefomgeving verloopt voor deze acht thema's via drie pijlers van leefbaarheid: sociale domein, fysiek domein en veiligheid.

Voor elk wijkprogramma is deze begroting opgebouwd uit de stadsbrede thema's die in de betreffende wijk van toepassing zijn. Aan deze thema's zijn de inspanningen per team Leefomgeving geformuleerd.

Betekenis stadsbrede thema's

• Meedoen: Inwoners zijn financieel en sociaal zelfredzaam.
• Kansengelijkheid: Iedere inwoner heeft gelijke kansen.
• Gezondheid: Inwoners kunnen voldoende bewegen en worden geholpen bij het creëren van een gezond levenspatroon.
• Openbare ruimte: De openbare ruimte is schoon, heel en veilig en draagt bij tot gebruik door de inwoners. In samenwerking met bewoners wordt gewerkt aan de vergroening van de wijken.
• Duurzaamheid: De stad is beschermd tegen hitte, regenoverlast en is energie-neutraal.
• Wonen: Inwoners hebben een veilig onderdak, wonen prettig in een huis, een buurt en een wijk die bij hen past.
• Wijkeconomie: De bedrijven in de wijk krijgen ondersteuning die zij nodig hebben.
• Veiligheid: Inwoners van Arnhem voelen zich prettig en veilig in Arnhem, binnenshuis en buitenshuis. Deze veiligheid zorgt voor ontspanning en vrijheid en laat inwoners onbelemmerd maatschappelijk deelnemen.

Onderstaand worden de doelen van de teams Leefomgeving voor de komende jaren geschetst. Daaraan zijn de acht stadsbrede thema's gekoppeld.

De gemeente als wijkgerichte organisatie
Het college gaat op basis van de evaluatie en de Rekenkamerbrief onderzoek Van Wijken Weten en de wensen van de raad aan de slag met de aanpak Van Wijken Weten 2.0. Wijkgericht werken is herkenbaar in het handelen van de hele gemeentelijke organisatie. De wijkbudgetten van de gemeente worden ontschot ingezet, zodat maatwerk per wijk mogelijk is. Bij vraagstukken die in meerdere wijken spelen wordt gekeken naar combinaties en gezamenlijke inzet van budgetten. Ook bij stedelijke projecten, voorzieningen en oplossingen wordt zorg gedragen dat de uitvoering aansluit bij situaties en behoeften in de verschillende wijken.

Gekoppelde thema's: alle acht thema's.

Leefbare wijken
In sommige wijken staat de leefbaarheid meer onder druk dan in andere wijken. Deze buurten hebben extra aandacht nodig. Op plekken waar dit speelt, ontwikkelen we samen met bewoners en professionals een aanpak. Zo is in Arnhem-Oost een buurtaanpak in combinatie met stadsvernieuwing 3.0, de Woondeal en de wijkveiligheidsagenda ontwikkeld. Daarnaast is, als onderdeel van prestatieafspraken van het college met woningcorporaties, in enkele wijken gestart met het opstellen van gezamenlijke en integrale handelingskaders. Als uitvloeisel van de motie Voorkomen Stadsvernieuwing 4.0 gaan we in 2022 verder met het uitwerken van de aanpak leefbare wijken.

Gekoppelde thema's (7): meedoen, kansengelijkheid, gezondheid, openbare ruimte, duurzaamheid, wonen en veiligheid.

Stadsvernieuwing 3.0 (Woondeal)
De Woondeal kent twee delen, het gedeelte met woningbouwversnelling en verdichting en het onderdeel Stadsvernieuwing 3.0 (Arnhem-Oost-aanpak). Stadsvernieuwing 3.0 richt zich op 5 wijken: Geitenkamp, Klarendal, het Arnhemse Broek, Malburgen en Presikhaaf West (Arnhem-Oost). Dit zijn wijken die vaak al jaren bovenaan staan op lijstjes van cijfers van werkeloosheid, armoede, opleidingsniveau, veiligheid en leefbaarheid in de breedste zin van het woord. In een aantal wijken is een lichte opgaande lijn te bespeuren, maar veel minder sterk dan in de andere wijken in Arnhem. Teveel mensen hebben te weinig gemerkt van de jaren dat er sprake was van economische opleving en worden nu in deze periode van crisis harder getroffen. Er is dus nog veel te doen.

Gekoppelde thema's (4): meedoen, kansengelijkheid, wonen en veiligheid.

Ontmoeten en verbinden
In Arnhem bestaan al allerlei initiatieven in de wijken waarbij mensen elkaar tegenkomen. 'Ontmoeten' kan bijdragen aan het tegengaan van sociaal isolement en aan vergroting van zelfstandigheid van Arnhemmers. Gelijke kansen voor iedereen voor toegang tot voorzieningen in de wijk. In vrijwel alle wijkprogramma's is ontmoeten benoemd als speerpunt. Ook in de opdrachten aan welzijnsorganisaties komt het thema herhaaldelijk terug.

Gekoppelde thema's (3): meedoen, kansengelijkheid en openbare ruimte.

Netwerken en infrastructuur
Iedere Arnhemse wijk heeft netwerken en een (sociale) infrastructuur die passen bij de wijk en haar inwoners. In de ene wijk betekent dit dat diverse bewonersgroepen en -initiatieven elkaar weten te vinden, samenwerken en kennis delen. In een andere wijk wordt meer ingezet op een ketenaanpak van diverse maatschappelijke organisaties en vrijwilligersinzet. De gemeente heeft hierin een stimulerende en faciliterende rol. Ook stellen de teams Leefomgeving als opdrachtgever en subsidieverstrekker voorwaarden aan onderlinge samenwerking en samenhang in het aanbod. Netwerken worden versterkt in de wijken langs de pijlers sociaal, fysiek en veiligheid.

Gekoppelde thema's: alle acht thema's.

Invloed en betrokkenheid van bewoners
Inwoners hebben invloed op hun leefomgeving en wat daar gebeurt. Inwoners krijgen en nemen ruimte in om zelf initiatieven in en voor hun wijk te organiseren. Ze kunnen daarbij indien nodig rekenen op advies en ondersteuning vanuit de gemeente. Beschikbare (openbare) data en kennis wordt gedeeld, zodat bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties daar gebruik van kunnen maken. Gemeentelijk beleid komt tot stand in samenspraak met inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. We verbinden (groepen) bewoners en partijen in de wijk aan elkaar.
Door in alle acht gebieden in Arnhem met een wijkprogramma te werken, waarin het bewonersperspectief en het perspectief van professionals en partners in de wijk is ingebracht, worden thema's aangepakt die aandacht vragen. Burgerparticipatie is verankerd in gemeentelijke processen en projecten waarbij inwoners op verschillende manieren worden betrokken. En met het wijkgericht werken wordt de mogelijkheid geboden met inwoners zaken slimmer en anders aan te pakken.

Gekoppelde thema's: alle acht thema's.

Het college gaat op basis van de evaluatie en de Rekenkamerbrief onderzoek Van Wijken Weten en de wensen van de raad aan de slag met de aanpak Van Wijken Weten 2.0. Hierin heeft het college conform de aanbevelingen onder andere aandacht voor de verwachtingen van inwoners, partners, bestuur en werkorganisatie. Daarbij is ook belangrijk dat deze partijen weten hoeveel geld er daadwerkelijk beschikbaar is voor hun wijk. Daarnaast wil het college de stedelijke aanpak beter laten aansluiten op de wijkaanpak

Om achteruitgang in wijken tijdig te kunnen signaleren en dus tijdig op ontwikkelingen in te springen, is behoefte aan continue monitoring van alle Arnhemse wijken als uitvloeisel van de motie voorkomen stadsvernieuwing 4.0. De monitor wordt in het najaar van 2021 / begin 2022 uitgevoerd in alle Arnhemse wijken. Dit betekent concreet dat we niet alleen kijken naar de genoemde preventiewijken maar dat we ook de wijken in Arnhem-Oost en andere wijken betrekken. Achteruitgang meten werkt alleen maar als we ook trends kunnen signaleren. Op het terrein van veiligheid werken we momenteel bijvoorbeeld met een specifiek dashboard om gegevens over overlast te monitoren.
We werken verder aan een set interventies die stadsbreed inzetbaar zijn, waarbij de vorm en uitvoering kan verschillen, omdat per buurt wordt gedaan wat nodig en passend is. Naast de aanpak van bestaande problemen willen we ook voorkomen dat de kwetsbaarheid van wijken en bewoners toeneemt. Daarom wordt er ingezet op kansengelijkheid, preventie en het doorbreken van generatiepatronen bij sociale problematiek. Met het programma Kansrijk Opgroeien wordt het perspectief van kinderen en jongeren (0-27 jaar) vergroot en wordt de sociale omgeving van deze kinderen en jongeren versterkt (onder andere ouders en verzorgers). Dit vanuit de gedachte 'It takes a village to raise a child'.

Een belangrijke inspanning is het bevorderen van maatschappelijk vastgoed en het kwalitatief goede beheer van buurthuizen en MFC's. Samen met de buurthuizen wordt er een visie ontwikkelt op buurthuizen en onderzocht hoe het beheer buurthuizen en MFC's kan worden verbeterd. Een ander belangrijk punt is de ondersteuning van initiatieven en draagkracht in de wijken voor programmering en de inzet van vrijwilligers. De ambitie is om de komende jaren een adequate, kwalitatieve spreiding van ontmoetingslocaties in de wijken te realiseren. Het gaat dan om buurthuizen en MFC's, maar ook om mogelijkheden voor ontmoeting in de publieke ruimte, onder andere in combinatie met sport en bewegen en particuliere locaties zoals cafés en (sport)verenigingen.

De Arnhem-Oost-aanpak (Stadsvernieuwing 3.0) biedt de kans om integraal bewoners- en gebiedsgericht te gaan kijken en werken om de opgaven van iedere wijk aan te pakken. Daarbij bouwen we voort op wat er al is: want er is al veel goeds. In Arnhem-Oost willen we goede aanpakken versnellen en intensiveren. En wat niet werkt, anders gaan doen en/of anders gaan organiseren (door bijvoorbeeld kritisch te kijken naar onze eigen regels/afspraken, maar ook landelijk). Tegelijkertijd realiseren we ons dat problemen niet zo maar opgelost zijn en vaak wel een generatie kost voordat fundamentele veranderingen beklijven. Daarom hanteren we ook het perspectief van 18 jaar.

Op basis van de in het najaar van 2021 uitgevoerde monitor Leefbare Wijken (raadsbrief 1 juni 2021, zaaknummer : 575517) gaan we veranderingen volgen in preventiewijken en ook wijken in Arnhem Oost en andere wijken betrekken.
Op buurt- en wijkniveau is soms meer verdieping nodig om de effecten van de aanpak goed inzichtelijk te maken.

Op basis van de uitkomsten van de nieuwe monitor gaan we in 2022 in alle preventiewijken nieuwe wijkgesprekken voeren. Deze gesprekken stemmen we door middel van een goede agenda af met lopende trajecten. Daar waar grote fysieke projecten lopen proberen we dubbelingen te voorkomen. Team Leefomgeving speelt een belangrijke rol in de communicatie en planning (voorjaar 2022).

De uitkomsten van de monitor en de wijkgesprekken gebruiken we voor het verder versterken van (bestaande) wijkvisies. Een wijkvisie beschrijft hoe we voorkomen dat wijken afglijden. De visie kijkt vooruit en geeft richting aan beleid op lange termijn.
De wijkvisie bevat in elk geval de volgende elementen:

1. Een goede analyse: welke factoren maken een wijk kwetsbaar en welke factoren versterken de wijk?
2. Inzicht in de factoren voor een succesvolle preventieve aanpak in de wijk
3. Er wordt samengewerkt tussen inwoners en wijkinitiatieven, gemeente en woningbouwverenigingen/ vastgoedbezitters.
4. Burgerparticipatie is van groot belang bij de uitwerking in de wijken. Belangrijk is om bij de analyse met bewoners in gesprek te gaan. Zij zijn ervaringsdeskundigen en kennen de wijk goed. Hoe zien zij de wijk? Welke kansen zien zij in de wijk? Welke positieve krachten zien zij in de wijk? Dit kan door directe interactie met bewoners uit de wijk, maar ook professionals uit de wijk kunnen hierin een rol hebben.
5. Toetsing van uitwerking: het is goed om een visie ook aan bewoners voor te leggen en te controleren of bewoners hierin hun input terug zien. De visie gaat over de langere termijn, en is overkoepelend over wijken, terwijl inwoners vaak meer in het nu kijken en juist vooral gericht zijn op de eigen wijk. Belangrijk is het om in de gaten te houden dat bij betrekken van wijkprofessionals/ vertegenwoordigers een juiste afspiegeling ontstaat van de wijk bij de mensen die betrokken zijn.