In deze paragraaf gaan we, in aansluiting op de toelichting in deel 1 van deze begroting, verder in op de financiële positie van de gemeente Arnhem. Allereerst een samenvatting van de belangrijkste punten uit deze paragraaf en aansluitend een toelichting op:
- de prognose van een aantal financiële kengetallen;
- de uitgangspunten voor beleid;
- het risicoprofiel en het beschikbare weerstandsvermogen;
- de belangrijkste risico's.
Om op een eenvoudige manier uit te leggen hoe de gemeente naar haar financiële positie kijkt, gebruiken we de metafoor van een privépersoon, die naar zijn of haar eigen financiële positie kijkt en vooruit kijkt naar de komende jaren. Hoe zeker zal mijn inkomen de komende jaren naar verwachting zijn? Zullen daarin schommelingen plaatsvinden waarmee ik rekening moet houden? Hoe zullen naar verwachting mijn uitgaven zich de komende jaren ontwikkelen? Stijgen of dalen de vaste lasten? Moet ik rekening houden met extra kosten voor de studie van de kinderen? Als daar een beeld van is hoe ziet dan naar verwachting het totale beeld van mijn inkomsten en uitgaven eruit? Zal dit in evenwicht zijn? Kan ik nog wat sparen of moet ik tijdelijk wat geld van mijn spaarrekening halen?
Heb ik wat extra middelen achter de hand als er zich tegenvallers voordoen? Bijvoorbeeld als mijn wasmachine kapot gaat of als mijn auto niet door de APK komt? Als een privépersoon een goed en zeker inkomen heeft om zijn huur of hypotheek te betalen, verder geen grote schulden heeft en ook nog over een spaarsaldo beschikt, is de conclusie dat zijn of haar financiële positie robuust en solide is.
Zo is het ook bij gemeenten. Hoe ziet het gemeentelijk huishoudboekje er voor de komende jaren uit? Hoe zullen onze inkomsten en uitgaven zich ontwikkelen? Denken we dat we de komende jaren een tekort of een overschot gaan krijgen of zijn onze inkomsten en uitgaven vrijwel in evenwicht?
Als we zien dat de schulden zich niet negatief ontwikkelen, er een goed gevulde 'bankrekening' (algemene reserve) is en de baten vrijwel ieder jaar even hoog of iets hoger zijn dan de lasten, dan staat een gemeente er over het algemeen goed voor. Het weerstandsvermogen geeft aan in welke mate de gemeente in staat is om de gevolgen van risico's (plotselinge tegenvallers) op te vangen zonder dat het beleid of de uitvoering hiervan in gevaar komt. Door in samenhang te kijken naar een aantal kengetallen kunnen we zien hoe robuust de financiële positie van een gemeente is. Dat is waar we in deze paragraaf bij stilstaan.
Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is dat het gemeentelijke huishoudboekje in evenwicht moet zijn. De raad moet erop toezien dat de begroting 'structureel en reëel in evenwicht is' dan wel er voor zorgen dat dit evenwicht in de daarop volgende jaren wordt bereikt (art. 189, lid 2 gemeentewet). De begroting moet vervolgens goedgekeurd worden door Gedeputeerde Staten (GS). Als de begroting niet sluitend zou zijn, komt de gemeente onder toezicht van GS en moet de gemeente alsnog maatregelen nemen om de begroting sluitend te maken.
Hoe ziet het financieel beeld voor de Begroting 2022 en daarop volgende jaren eruit? Precies midden in deze raadsperiode, maart 2020, kwam de wereld terecht in de coronacrisis. Die crisis had grote gevolgen voor Nederland en ook voor Arnhem. In (financiële) zin hielden we de vinger aan de pols met behulp van Impactanalyses en het corona dashboard. Op 2 september 2020 nam de raad de voorstellen aan in de "Arnhemse Herstelagenda Coronacrisis". Deze zomer informeerden we de raad hierover in de vorm van de 'First year review Arnhemse Herstelagenda Coronacrisis". Het Rijk sprong bij en hield de economie zoveel mogelijk op gang door uitgebreide steunmaatregelen. Financiële hulp van het Rijk kwam er ook voor gemeenten. Het Rijk trad als buffer op en ving zo de ergste financiële klappen voor de gemeente op. Als gemeente konden wij zo hulp bieden in de stad.
Bij de voorbereiding van deze Begroting was de situatie van het aantal besmettingen wisselend. Vóór de zomer daalde het besmettingen sterk en werden de coronamaatregelen versoepeld. Korte tijd later nam het aantal besmettingen opnieuw toe om vervolgens weer te dalen. Eind augustus is er weer sprake van een lichte stijging. Duidelijk is dat we in de komende tijd rekening moeten houden met nieuwe onzekerheden: Komen er nog meer nieuwe virusvarianten? Loopt de immuniteit wellicht terug? Wat zal komend najaar en komende winter het effect zijn van seizoensinvloeden? Wat zullen de mogelijke gevolgen zijn voor de burgers, bedrijven en organisaties in de stad? Blijft het Rijk verder gaan met pakketten steunmaatregelen en blijven ze de gemeenten daarin ook steunen?
Zoals we eerder aangaven sluiten we aan bij de ramingen van het Centraal Plan Bureau (CPB). De meest recente raming is die van augustus 2021. Ook het CPB geeft aan dat de ontwikkeling van de corona pandemie de belangrijkste onzekerheid is. Sommige sectoren zullen hier blijvend last van houden. Het CPB voorziet dat in die sectoren bedrijfsbeëindigingen onvermijdelijk zullen zijn. De vooruitzichten in de zogenaamde 'basisraming' zijn positief. Door het wegvallen van coronabeperkingen voorspelt het CPB een krachtig herstel en een groei van de economie in 2021 en 2022 van meer dan 3%. Ook loopt naar verwachting, zelfs bij de afloop van de steunmaatregelen van het Rijk, de werkloosheid nauwelijks op. Het overheidstekort zal in 2022 dalen tot 1,8%. Door de groei van de economie daalt ook de relatieve overheidsschuld.
Hoe betrekkelijk de betekenis van dit soort cijfers is blijkt als we kijken naar de vertaling van CPB-cijfers door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten in een drietal scenario's voor gemeenten begin 2021. Toen werd nog rekening gehouden met een veel hogere werkloosheid.
Het CPB adviseerde overigens eerder de financiën van de Rijksoverheid niet extra te belasten met structurele nieuwe uitgaven of lastenverlichtingen. Het CPB geeft aan dat die dan opgevangen moeten worden door bezuinigingen of lastenverzwaringen.
De snel wisselende perspectieven werken ook door in onze stad. De eerste sectoren waar we dan aan denken zijn horeca en evenementen. Maar ook breder heeft het terugdraaien van maatregelen effect. Denk daarbij onder andere aan thuiswerken en niet in de laatste plaats natuurlijk de impact van het virus op de gezondheid van de inwoners van onze stad en de zorg.
Om goed zicht te krijgen en te houden de betekenis van wisselende perspectieven voor het bestuur van onze stad en eventuele noodzakelijke (financiële) bijstellingen gaan we door op de eerder ingeslagen weg:
- we blijven de impact op onze begroting volgen en actualiseren ook de risico's in het risicoprofiel;
- we volgen nauwlettend de mate waarin het Rijk met maatregelen compenseert;
- we gaan behoedzaam om met onze financiële positie gelet op onzekerheden over de inkomsten van het Rijk op langere termijn;
- we monitoren de voortgang van de Arnhemse Herstelagenda corona en vullen, als dat nodig is, de aanpak daarin aan.
We lopen het beeld van onze financiën, zoals in deze begroting opgenomen door aan de hand van de drie niveaus van robuustheid, zoals we die steeds in begroting en jaarverslag laten zien:
- De robuustheid van de begroting
De begroting 2022 is niet sluitend. Dat geldt ook voor de jaarschijf 2023. Voor 2024 en 2025 is er sprake van een overschot en daarmee is de begroting structureel sluitend. Belangrijk is ook hierbij te vermelden dat in alle jaarschijven rekening is gehouden met de toevoegingen aan de bestemmingsreserve Solvabiliteit;
- De mate van robuustheid om risico's op te vangen
Het risicoprofiel is opnieuw geactualiseerd en ook het beeld van de beschikbare weerstandscapaciteit is opnieuw bepaald. Dit levert een weerstandsfactor op van 1,4 in 2022 oplopend tot 1,5 in 2025. Een uitvoerige toelichting hierop is verderop in deze paragraaf opgenomen.
- De mate van robuustheid van de balans.
Hierbij gaat het onder andere om de omvang van de schulden van de gemeente (netto schuldquote) en de verhouding tussen eigen en vreemd vermogen (solvabiliteit). De uitkomsten van de financiële kengetallen worden verder in deze paragraaf toegelicht.
Op basis van het beeld, zoals opgenomen in deze Begroting 2022, kan geconcludeerd worden dat de gemeente financieel redelijk robuust is. Dat beeld zet zich verder door in de volgende jaren. Deze Begroting en zeker het beeld voor de daarop volgende jaren zijn echter een momentopname. Het financieel beeld van de begroting zal komende jaren steeds opnieuw geactualiseerd moeten worden. Het risicoprofiel en de beschikbare buffers en de daaraan gekoppelde weerstandsfactor zullen steeds weer opnieuw worden berekend. Risico's die zich voordoen kunnen grote effecten hebben. Inkomsten van het Rijk en daaraan gekoppelde regelgeving kunnen van grote invloed zijn op de financiële positie van onze stad.
Belangrijk is ook dat de raad zich in onze stad steeds weer opnieuw gesteld ziet worden voor nieuwe uitdagingen en nieuwe ambities die handelen en sturen noodzakelijk maken. De aanpak van die nieuwe uitdagingen en ambities zal ook in de komende raadsperiode centraal staan in het bestuur van onze stad. Met deze Begroting 2022 en het meerjarenbeeld 2023-2025 ligt er ook voor een nieuwe raad een goede financiële basis om aan de slag te gaan.